THƠ CHỮ HÁN NGUYỄN DU * Duy Phi biên dịch

Sách tái bản - 2003  

249 BÀI THƠ CHỮ HÁN - NGUYỄN DU 

DUY PHI BIÊN DỊCH 

khổ 14,5X20,5 (cm), 484 trang

Bìa: Hoạ sĩ Trần Đại Thắng trình bày. 
Nhà sách 5 Đinh Lễ in, phát hành 

249 BÀI THƠ CHỮ HÁN

NGUYỄN DU

DUY PHI biên dịch

TÁI BẢN MƯỜI NĂM TRƯỚC  

... Dịch thơ chữ Hán của Nguyễn Du đâu phải dễ. Phần nhiều dịch giả chỉ dịch nghĩa. Không phải nhà thơ tài hoa thì không dịch được ra thơ. Nhất là thể thơ giàu ước lệ, nhiều điển tích, niêm luật lại cố định rất nghiêm ngặt... Phải lao tâm khổ tứ, sành điệu, tài hoa nữa. Khó lắm! Người xưa đã đặt phàm lệ trong việc dịch thơ là: TÍN - ĐẠT - NHÃ.  Tác phẩm 249 bài thơ chữ Hán - Nguyễn Du do Duy Phi biên soạn và dịch thơ (xuất bản lần đầu năm 1999, tái bản năm 2003) đã làm được việc đó.

                                                      Nhà thơ NGUYỄN VĂN CHƯƠNG 

                               (Những hạt vàng siêng nhặt, NVC, Nxb Văn học- 2008)

Sách in lần đầu- 1999

249 BÀI THƠ CHỮ HÁN - NGUYỄN DU 

DUY PHI BIÊN DỊCH 

khổ 14,5X20,5 (cm), 484 trang

Bìa: Hoạ sĩ Văn Sáng trình bày. 
Tổng Công ty Sách Tràng Tiền in, phát hành 

Thông tin thư mục

từ trường Đại học MICHIGAN (HOA KỲ) 

Tiêu đề	249 bài-thơ chữ Hán Nguyễn Du
Tác giả	Du Nguyễn, Duy Phi
Ấn bản	in lại
Nhà xuất bản	Nhà xuất bản Văn hóa dân tộc, 2003
Nguyên bản từ	Đại học Michigan
Đã được số hóa	19 Tháng Năm 2008
Độ dài	483 trang

DỊCH GIẢ TỰ BẠCH:

* Cuốn Thơ chữ Hán Nguyễn Du - (NXB Văn Học - 1965), nhóm Lê Thước, Trương Chính sưu tầm, chú thích, phiên dịch...; 9 người tham gia dịch thơ. Câu thơ Tiển đăng độc chiếu sơ trường dạ - (Thanh Hiên thi tập, bài 17). Tiển đăng - ngọn đèn vặn nhỏ. Quách Tấn dịch: Đèn khêu riêng cảm đêm dài dặc. Trong sách trên dịch: Quạnh quẽ đêm dài đèn bấc lụi. Đèn hết dầu, thối bấc sao? Lại nhớ, Nguyễn Trãi có câu: Nhà ngặt đèn xanh con mắt xanh, ý thơ rộng lắm. Câu thơ Nhược ngộ sơn trung mi lộc hữu - Nghĩa: Nếu gặp bạn hươu nai trong núi. Mi : nai, lộc: hươu. Sách trên bí vận, muốn hai chữ đó phải có một chữ vần trắc để đảm bảo niêm luật, nên đã dịch: Nếu gặp bạn bè hươu vượn núi. Hai chữ hươu vượn còn có ý xấu (nói hươu nói vượn). ý thơ bị giảm hẳn. Trong sách giáo khoa Văn 10, có đến mấy chục năm người ta dùng các bản dịch thơ: Phản chiêu hồn, Long thành cầm giả ca... , rút từ cẩm nang Thơ chữ Hán Nguyễn Du - 1965 này. Bản dịch thơ Phản chiêu hồn có câu: Lên trời xuống đất hết đường/ Mà thành Yên, Dĩnh chớ mường để chân, chắc người dịch bí vần, muốn biểu đạt là “chớ màng”. Câu Giảo tước nhân nhục cam như gi, chữ gi: kẹo mạch nha, còn gọi là kẹo mầm, kẹo kéo. Bọn thượng quan Cao, Quỳ nhai xương thịt dân lành ngọt xớt, dẻo mồm như nhai kẹo mạch nha. Sách trên dịch: Cắn xé thịt người ngon mía de. Hai chữ sai: cam là ngọt, ngọt khác với ngon; mía de, loại mía cây chỉ bằng chiếc xe điếu, mọc dại ở bờ sông. Mấy bà mẹ nghèo ngày xưa đi chợ, không có tiền mua quà cho con, khi qua bãi sông thường bẻ lấy một nắm mía de về cho lũ con nhỏ nhai nhì nhằng, qua chuyện. Mía này độ ngọt ít lắm. Bí vần, dịch giả cứ dịch “đại” như thế! Câu Ngư long bất thực sài hổ thực, nhóm trên dịch: Cá không rỉa, hùm cũng tha. Ngư long chính là cá sấu (dân gian gọi là thuồng luồng), dịch là cá (bản của BHC dịch là cá rồng) đều không thoát ý.

Bài Long thành cầm giả ca, câu Ai như Trang Tích bệnh trung vi Việt ngâm; chữ ngâm, nghĩa 1: đọc thơ ngân nga, nghĩa 2: rên rỉ. Chuyện xưa: Trang Tích ốm, Sở Vương hỏi mọi người: “Tích là kẻ tầm thường ở đất Việt, nay làm quan ở nước Sở, được phú quý rồi thì còn nhớ nước Việt không?”. Viên ngự thị đáp: “Phàm người ta có nhớ nước cũ hay không thường tỏ ra trong lúc ốm đau. Nếu lúc này nói tiếng Việt thì tức là nhớ nước Việt, bằng không thì nói tiếng Sở”. Sở Vương sai người lén nghe, thấy Tích ngâm bằng tiếng Việt. Từ ngâm này nên dịch với nghĩa 1, khi đau yếu người ta hay ngâm nga những khúc ca cố hương. Sách trên đã dịch: “Buồn như tiếng Việt, Trang nằm đau rên”. Rên là tiếng phát khẽ, do bí vận, dịch là rên tiếng Việt nghe không ổn. Lại câu Nê thổ kim tiền thù thảo thảo, sách trên dịch: Tiền như bùn ước lược qua loa. Đã coi tiền như bùn, sao trước khi ném cho người đẹp còn phải “ước lược”?...

Trên đây, chỉ là một số dẫn chứng. Biết ơn công lao to lớn của các bậc tiền bối: sưu tầm, chú giải, dịch thuật, tiếp thu không có nghĩa chúng ta nuốt luôn cả sạn. Sau khi hai cuốn sách ấy xuất bản, trên 40 năm qua, ta đã có thêm nhiều bản dịch thơ Nguyễn Du.  Duy Phi tôi mạnh dạn đóng góp một bản dịch, biên soạn thành sách 249 bài thơ chữ Hán Nguyễn Du, xuất bản lần đầu năm 1999, tái bản năm 2003.    

* Phê phán thì dễ, dịch mới khó. Tạp chí Hán Nôm (Viện nghiên cứu Hán Nôm Việt Nam) có yêu cầu mấy người phê bình phải có bản dịch khắc phục được những chỗ vướng mắc ấy. Duy Phi tôi chữ nghĩa còn nông cạn nhưng đã gắng sức mà có mấy bản dịch, ví dụ: bài thơ Long Thành cầm giả ca - thơ chữ Hán Nguyễn Du:  


Bài ca người gảy đàn
đất Long Thành 
      

Long thành người đẹp từng quen

Đã lâu nào có nhớ tên họ gì

Nguyệt cầm nổi tiếng đương thì

Trong thành quen gọi ca nhi: Cô Cầm

Cung Phượng xưa học khúc đàn

Khúc đàn hay, cả thế gian khôn bì

Thiếu thời từng gặp say mê

Bên hồ Giám, yến tiệc khuya năm nào

Nàng chừng ba bảy (3 x7= 21) trẻ sao

Áo hồng, ánh mặt hoa đào hồng thêm

Ngấm men má đỏ hồn nhiên

Ngón tay buông bắt diệu huyền năm cung

Tiếng khoan như gió rừng thông

Tiếng trong, đôi hạc vọng cùng xa xăm

Mạnh như Tiến Phúc sét gầm

Buồn như Tích ốm, điệu ngâm quê nhà

Nghe mê mải nhớ thiết tha

Nhạc xưa Đại nội Trung Hòa khôn quên

Tây Sơn quan khách ngả nghiêng

Mảng vui những muốn nối thêm canh trường

Bốn bề gieo thưởng tranh hơn

Bạc tiền coi rẻ như bùn, ném ra

Vương hầu thua vẻ hào hoa

Kể gì trai trẻ mấy tòa Ngũ Lăng

Tưởng như ba sáu cung xuân

Đúc nên vật báu Trường An rỡ ràng

Tiệc xưa đã hai mươi năm

Tây Sơn bại, ta trời Nam gửi mình

Tấc gang chẳng thấy bóng thành

Huống chi dự những tiệc quỳnh múa ca

Nặng tình, Tuyên phủ tiễn ta

Tiệc vui ca kỹ những là trẻ măng

Chợt cuối phòng mái hoa râm

Mặt vàng mình võ âm thầm xót xa

Nét mày nếp áo phôi pha

Ai hay Đệ nhất tài hoa một thời?

Khúc xưa nghe lệ thầm rơi

Lắng tai, dạ những bùi ngùi gần xa

Chốc mòng hai chục năm qua

Tiệc bên hồ Giám la đà... còn đây...

Thành quách khác, người đổi thay

Nương dâu xưa hóa biển đầy, mù khơi

Nghiệp Tây Sơn đã mất rồi

Riêng làng ca vũ một người còn kia

Trăm năm như bóng chớp lòe

Thương nàng vạt áo này chia lệ sầu

Nam ra, mình trắng mái đầu

Trách chi người đẹp xanh xao, héo tàn

Trừng trừng đôi mắt mơ màng

Quen mà như lạ lại càng thêm thương... 

                           Duy Phi dịch 

----

* Bài Tiểu luận & các bản dịch thơ này đã in trong Tạp chí Hán Nôm số 1 năm 1999