NGƯỜI QUẢN CHÙA MẶC TRIỀU PHỤC/ PHẠM THUẬN THÀNH

NGƯỜI QUẢN CHÙA

MẶC TRIỀU PHỤC

         Truyện ngắn

                             PHẠM THUẬN THÀNH

Chùa Thanh Hư nằm sâu trong núi, xa làng xóm nên ít khi có người hành

hương, vẻ càng cô tịch. Người quản chùa đã lục tuần, dáng người cao, khuôn

mặt cương nghị, đăm chiêu, hơi có vẻ khắc khổ. Có điều lạ, ông khác những

người quản chùa bình thường mặc áo nâu sồng, ông luôn mang trên mình bộ

triều phục lụa xanh in hình rồng vờn mây mây trước ngực. Phẩm phục quan

đầu triều. Khu chùa rộng mênh mông lọt giữa rừng mai chớm ra hoa. Người

quản chùa thường đứng một mình ở tảng đá Thạch Bàn phía cuối rừng mai

nhìn ra hướng cửa sông Lục Đầu như ngóng chờ ai đó. Cũng có khi ông

ngâm ngợi câu thơ lạ chẳng hợp với chức trách người quản chùa:

Lầu xanh từng thấy khách thi nhân

Vì cảnh lòng người tiếc cảnh xuân

Loàn đan ướm hỏi khách lầu hồng

Đầm ấm thì thương kẻ lạnh lùng

Ngoài ấy dầu còn áo lẻ

Cả lòng mượn đắp lấy hơi cùng

Hôm nay ông đứng đợi người thật. Tín sứ mới đưa thư báo nàng Sương

Mai được về thăm ông ít ngày vì mới được thăng chức Lễ nghi học sĩ, chức

quan đứng đầu việc dạy lễ nghi cho hậu cung. Đã gần năm năm xa cách

chưa một lần gặp lại. Mấy thầy trò ông ra công phát cây trồng mai chờ nàng.

Chờ mãi. Rừng cây đã thành rừng mai. Những cội mai đầu đã sắp ra hoa.

Kinh thành không xa nhưng cấm cung sâu thẳm. Tình tri âm, nghĩa vợ chồng

chỉ còn trong kí ức. Thỉnh thoảng ông có gửi thư vào cung gọi nàng về

nhưng phần lớn không có hồi âm. Chẳng biết thư có tới tay nàng không nữa.

Mãi gần đây ông gửi một lá thư đầy trách móc bi phẫn nàng mới có thư hồi

âm. Nàng vẫn thề thốt chính chuyên, chẳng qua vì vướng việc vua mà không

dứt đi được. Thân phận con dân được thân rồng đoái thương mà bỏ đi liệu có

di họa cho ông hay không. Mà thân ông lại đang như trứng để đầu đẳng, tai

họa giáng xuống bất cứ lúc nào.

Vào cung mấy năm mà nàng già dặn, chín chắn như người đã làm quan

trải mấy triều vậy. Con người nàng sinh ra đúng là để làm những việc lớn.

Nội việc trở thành tri âm tri kỉ với ông, với vua há chẳng phải là việc lớn

hay sao. Thế mà giờ đây nàng lại còn kiên tâm thu xếp lo lắng con đường

về triều cho ông. Nàng về là đường đã thông. Ông về được triều là thời đã

đến. Phận ông nhỏ nhoi không nói làm gì, chí lớn giúp dân giúp nước của

ông mới là đáng kể. Thời văn trị là thời thái bình thịnh trị. Thời của nhà nhà

ấm no hạnh phúc. Thời của mưa đền cây sau bão can qua. Ông về triều thì

nàng sẽ về ở cùng ông. Tình nghĩa vợ chồng, tình nghĩa tri âm tri kỉ lại càng

khắng khít hơn xưa.

* * *

 TƯỢNG NGUYỄN TRÃI & NGUYỄN THỊ LỘ 

Từ ngày có người ở cái hẻm núi này có tên. Động Thanh Hư. Xóm ở ẩn

được gọi theo tên chữ. Quan tư đồ Băng Hồ biết khó vần xoay thời cuộc

lánh về đây. Hẻm núi hoang vu nhưng khá rộng rãi. Phong thủy đẹp. Phía

dưới hẻm mở ra khoảng trồng mênh mông của khu hồ nước đủ luyện cả hạm

đội. Quan tư đồ cho xây dựng phủ đệ ở bãi đất rộng chân hẻm. Nhưng người

lại làm am cỏ ở trên lưng chừng núi. Khi nhà Hồ lấy được thiên hạ nhà Trần

thì phủ đệ Băng Hồ “hóa gia vi tự”, chuyển thành chùa Thanh Hư, một địa

điểm trọng yếu của hệ thống chùa thiền phái Trúc Lâm. Người quản chùa

chính là người hầu của quan Tư Đồ. Đến cuối đời Thuận Thiên người quản

chùa đã già yếu, sư thầy Đạo Khiêm trụ trì chùa Hoa Yên thấy vậy gửi thư

cho hành khiển Nguyễn Trãi, cháu ngoại quan tư đồ, xin cử người đến trông

nom cùng cụ quản. Không ngờ chính quan hành khiển lại trở thành người

quản chùa Thanh Hư. Đường về chùa Thanh Hư là con đường thoát hiểm

dường như đã được ông ngoại tính trước từ lâu.

Nhưng đó chuyện của mấy năm sau. Còn khi nhận được thư của sư thầy

thì quan hành khiển đang lâm vào thế tuyệt vọng. Ông bị bắt giam ở đề hình

địa lao, hàng ngày phải dàn mặt quan tư đồ Lê Sát khai cung. Lê Sát truy

bức vai trò bày kế cho hai tướng Trần Nguyên Hãn và Phạm Văn Xảo làm

phản như thế nào. Nghe đồn “Bình Ngô sách” chỉ là quyển thượng, còn

quyển hạ sao không dâng chúa công. Phải chăng quyển hạ là kế sách giành

lại ngôi báu cho nhà Trần, cướp công chúa công khó nhọc mới giành được

nước. Nay Hãn đã bị diệt, nếu ông chịu nộp quyển hạ ra thì chúa công sẽ

phục hồi tước vị cho. Nguyễn Trãi không biết trả lời ra sao, một mực xin

được gặp chúa công để giãi bày. Khi viết “Bình Ngô sách” quả thật Trãi

này có nghĩ đến việc viết quyển hạ nói về kế sách trị bình. Nhưng lúc đó

cuộc chiến còn nhiều khó khăn, hơn nữa kế sách chuyển hướng vào Nghệ

An đang chín muồi, Trãi phải tìm đường vào Lam Sơn ngay kẻo lỡ thời cơ

kháng chiến nào đã kịp viết. Quyển hạ chỉ là kế sách trị bình khôi phục đất

nước sau chiến tranh mà thôi.

Cùng hỏi cung với Lê Sát còn có tổng quản cấm quân Trịnh Khả. Trịnh

Khả cũng là người chỉ huy lính canh giữ Nguyễn Trãi. Trịnh Khả là người

đội cỏ đột nhập doanh trại Trần Trí lấy được cốt tổ chúa công về nên

rất được chúa công tin cậy. Ông cũng là người biết rõ những tính toán

của “huynh đệ Lũng Nhai” đối với Nguyễn Trãi. Qua hỏi cung ông tin tưởng

vị văn thần này thực lòng muốn đem tài học giúp nước chứ không có ý đồ

thâm hiểm như lo nghĩ của “huynh đệ Lũng Nhai”. Ông ngầm lệnh cho quân

sĩ không được bạc đãi với vị mưu thần số một đoạt nước. Rồi ông gặp riêng

Nguyễn Trãi thổ lộ:

- Ông là người học rộng mà không hiểu lao lực của chúa công à. Lên ngôi

trên một bầy công thần lẫy lừng liệu có yên lòng không. Anh em ông một

văn một võ đầu triều tài trí đều hơn chúa công, đủ lập một triều đình riêng

liệu chúa công có yên lòng không. Sao không nhân cơ hội này xin được viết

quyển hạ “Bình Ngô sách” như lời ông nói cho chúa công yên lòng.

Nguyễn Trãi giật mình tự trách quá ngây thơ, quá trong sáng một lòng

giúp chúa mà không hiểu nỗi lo của chúa về ngôi vị của mình. Về ở ẩn thì

chúa lo không quản được, sợ mưu ngầm kết bè đảng. Ở chức thì chúa lo có

quyền binh dễ làm biến. Chỉ có cách giữ một chức nhàn quan là yên ổn nhất.

Quả nhiên đề đạt cho thời gian viết quyển hạ “Bình Ngô sách” đã được Lê

Sát chấp nhận. Lê Sát yêu cầu chỉ được ở trong vùng đầm lầy Thanh Trì cho

đến khi nộp quyển chờ chúa công định liệu sau.

Ngay khi bị bắt giam Nguyễn Trãi đã cho người nhà về quê hết, chỉ để

người quản gia già ở lại hầu hạ. Hai người đến bờ đầm Thanh Trì tự chặt

cây, cắt cỏ dựng nhà ở. Trịnh Khả phái hai lính cấm vệ đến giám sát nhưng

thực ra là để giúp đỡ Nguyễn Trãi những công việc nặng nhọc. Giường ngủ,

bàn viết đều ghép bằng cành cây. Công việc hòm hòm Nguyễn Trãi lên phố

sắm sửa giấy bút và kiếm chút đồ nhắm về đãi thợ là hai người lính cấm vệ.

Từ khi quân Minh cố thủ trong thành thì phố phường được mở rộng ra đáp

ứng mật độ người tăng nhanh. Lầu xanh, quán rượu, nhà trọ cũng xuất hiện

nhiều. Lầu xanh là một loại nhà trọ biến thái có từ lâu đời. Nhưng do tính

đàng điếm của nó nên những bậc văn nhân ít lai vãng. Bây giờ xa vợ con lâu

Nguyễn Trãi mới thấy lầu xanh cũng có cái hay của nó. Chả trách thời nào

lầu xanh cũng tấp nập, phồn thịnh. Nhân đang mặc áo vải ta rẽ vào một lần

cho biết mùi xem sao.

Thanh Phong lâu nằm nép bên bờ hồ Tây, khuôn viên trồng toàn liễu rủ

xanh mướt mát quanh năm. Ngôi nhà ba gian phía ngoài là nơi để hành lí

của khách. Qua khoảng sân hẹp bày la liệt chậu cảnh đến ngôi nhà hai tầng

chạy dài là phòng khách. Phòng nào cũng treo mành im lìm. Bà chủ son

phấn lòe loẹt, dáng người khá thon thả đến chào. Nguyễn Trãi bảo đang

buồn, cho một cô biết ngâm vịnh cùng uống rượu. Bà chủ tơi tả:

- Chúng em mới tuyển được một người như ý quý khách. Mời ông đến

Thanh Phong đình ở phía sau.

Thanh Phong đình đứng biệt lập sát mép hồ như người con gái e lệ. Gian

trong kê một giường đôi. Gian ngoài treo mành có bàn nước nhìn ra mặt

hồ vẻ rất thơ mộng. Nguyễn Trãi tự tay đốt lò đun nước trong lúc chờ đợi.

Nước sôi lại tự pha trà. Trà vừa chín thì thiếu nữ chừng đôi tám bước vào.

Không son phấn. Nhưng vẻ đẹp vẫn phát lộ khiến bất cứ người trai nào cũng

phải đưa mắt ngắm. Khuôn mặt thon thả, mắt to dài long lanh, cổ kiêu ba

ngấn đài các. Thiếu nữ tự ngồi đối diện Nguyễn Trãi, đặt đàn lên đùi chờ

đợi. Nguyễn Trãi rót nước mời. Thiếu nữ nhận nhưng không uống. Nguyễn

Trãi hỏi:

- Nàng người đâu ta?

- Thưa ông, tên tuổi, quê quán chỉ dành cho người tri âm. Em với ông

mới gặp lần đầu chẳng cần biết.

- Nàng nói hay lắm. Chốn lầu xanh chỉ cốt mua vui. Nhưng ta biết nàng

là một tài nữ mà ta vốn là một kẻ kiệt hiệt lẽ nào không là tri âm?

Thiếu nữ mắt sáng lên nhưng vẫn nói cứng:

- Tự xưng là gì mà chẳng được. Không biết kẻ kiệt hiệt bao giờ mới đứng

số đây.

Nguyễn Trãi nhận thấy rõ vẻ giễu cợt trong câu nói. Cũng đúng thôi. Kẻ

áo vải tuổi lại không còn trẻ thì kiệt hiệt nỗi gì. Nếu đã kiệt hiệt thì phải thể

hiện khí phách bình Ngô chứ. Mà đã có công bình Ngô sao còn cảnh áo vải

thế này. Cám cảnh, Nguyễn Trãi liền đứng dậy nhìn ra hồ khe khẽ ngâm bài

thơ tức cảnh:

Góc thành Nam lều một gian

No nước uống thiếu cơm ăn

Con đòi trốn dường ai quyến

Bà ngựa gầy thiếu kẻ chăn

Triều quan chẳng phải ẩn chẳng phải…

Nguyễn Trãi ngâm say sưa không biết thiếu nữ đã đứng bên tự lúc nào.

Chờ Nguyễn Trãi ngâm xong nàng nói khẽ:

- Em xin lỗi đã làm ông buồn. Đúng là áo vải bọc bầu tâm sự lớn.

Rồi thiếu nữ vừa sa nước mắt vừa kể về thân phận mình. Cha là người

có chữ, vừa dạy học vừa làm nghề thuốc. Tướng giữ thành Cổ Lộng biết

tiếng mời đến chữa bệnh cho quân đội. Khi thành bị phá ông bị chết trong

đám loạn quân. Lý trưởng nhân đó tịch thu hết gia sản vì tội làm tay sai cho

giặc. Bốn mẹ con dắt díu lên kinh thành tìm kế sinh nhai. Không may mẹ

ốm không tiền thuốc thang nên nàng phải đến đây đàn hát đợ thời giúp mẹ.

 CÔN SƠN 

Nguyễn Trãi bùi ngùi:

- Mấy chục năm quân Ngô chiếm đóng còn để lại nhiều tội ác cho dân

mình. Hoàng đế ban “Cáo bình Ngô” chẳng đã kể hết tội ác của chúng rồi ư.

Nước mất thì nhà tan là điều không thể tránh khỏi. Nếu là tri âm thì chuyện

nhà nàng ta có thể giúp được.

- Vâng. Vậy mời ông xướng em họa xem có thành tri âm được không.

- Hay lắm. Quê nàng có nghề dệt chiếu nổi tiếng mà ta đang cần sắm đôi

chiếu mới, ta ngâm đề này.

Em ở nơi nào bán chiếu gon

Chiếu em đem bán hết hay còn

Xuân xanh chừng độ bao nhiêu tuổi

Đã có chồng chưa, có mấy con.

Thiếu nữ nghe xong chưa họa ngay mà trách :

- Ông lợi dụng thơ để hỏi dò em, được, em đáp đây.

Em ở nhà quê bán chiếu gon

Chiếu bán chưa hết nay hãy còn

Tuổi em vừa mới trăng tròn lẻ

Chồng còn chưa có có chi con.

Nguyễn Trãi nghe xong cười lớn:

- Nàng còn quá thể hơn cả ta. Nhưng nàng quả là người hay chữ, ứng đối

mau lẹ, sắc sảo. Nếu nàng không chê hàn vi ta xin được đón nàng về cùng.

- Em tuy không cao giá gì nhưng sợ ông đang hàn vi không đủ tiền mai

mối thôi. Ba trăm tiền chuộc, ba trăm tiền lễ đấy ông ạ.

Nguyễn Trãi cười to hơn:

- Thân nàng đáng giá ngàn vàng, ngàn vàng ta cũng có sá gì ngàn tiền ấy.

Cho ta biết tên ta quay lại đón ngay.

- Đời em mong manh lắm, hãy gọi em là giọt sương mai, nắng lên là em

tan hết.

* * *

Bình Ngô sách quyển hạ chưa viết xong thì chúa công mất đột ngột. Quan

tư đồ Lê Sát đến tận đầm Thanh Trì truyền khẩu dụ cho Nguyễn Trãi vào

cung chịu tang. Dẫu sao cũng là tình nghĩa quân thần nhiều năm chung sức

chung lòng nằm gai nếm mật.

Sau tang lễ quan tư đồ gặp riêng Nguyễn Trãi bảo:

- Vua mới còn nhỏ chưa quen việc nước, chúa công ủy cho bọn ta phụ

chính. Từ nay mọi mệnh lệnh do ta sai khiến. Ông biết điều thì ở yên đầm

Thanh Trì mà viết cho xong sách đi. Chúa công kì vọng rất nhiều vào ông

đấy. Ông thừa biết qua thời võ trị đến thời văn trị, thời của ông. Bọn võ biền

chúng ta chỉ cố thêm một vài năm nữa thôi.

Nguyễn Trãi âm thầm rời cung về lều cỏ.

(CÒN NỮA)