VỊ THẾ VĂN CHƯƠNG/ BÀI: VŨ TỪ SƠN

Nhà thơ Vũ Từ Sơn &

Đại đức Thích Đạo Khiết
(Ảnh tại chùa Thanh Mai- Chí Linh 11/ 2012)

                     VỊ THẾ VĂN CHƯƠNG

  

                                   VŨ TỪ SƠN   

          Những người cầm bút viết văn chương ở mọi chế độ xã hội , mọi thời đại là nhiều vô kể . Họ có thân thế , sự nghiệp rất khác nhau , có vị thế trong xã hội cũng khác nhau . Song văn chương của họ đều có chung một mục đích là khẳng định và vinh danh vị thế văn chương . Tất nhiên tác dụng của tác phẩm với xã hội , với chế độ là hoàn toàn khác nhau , với nhiều cung độ  do trình độ , quan điểm , đạo đức và tài ba của người viết .

          Tựu chung có hai dạng người viết văn chương : chuyên nghiệp và không chuyên nghiệp . Những người viết chuyên nghiệp họ sống được nhờ tác phẩm . Số người này rất ít và tác phẩm của họ thường là chạy theo thị hiếu của độc giả để ... kiếm tiền sinh sống . Do vậy tác phẩm phần nào bị thiên lệch , mất tính chân thực và lương thiện . Tác phẩm đó khó tồn tại lâu dài .

          Những người viết văn nghiệp dư là chủ yếu . Họ là hằng hà , ở mọi góc độ xã hội . Từ người có cương vị cao : vua , chủ tịch nước , tổng thống ...tướng lĩnh , quan lại ... đến thường dân . Ví như ở  nước ta là : Lý Thái Tổ , Trần Nhân Tông , Lê Thánh Tông , Hồ Chí Minh ... Trần Hưng Đạo , Lý Thường Kiệt , Nguyễn Trãi , Nguyễn Du , Nguyễn Khuyến , Nguyễn Công Trứ ... và lớp dưới thì vô số với nhiều cung bậc .

          Có người nói : Nhân loại hạnh phúc vì có nhà văn ! Đúng ! Tương tự như vậy ta có các nhận định với nhà khoa học , nhạc sĩ , kiến trúc ... Song , nếu nói : "Bản chất của nhà văn là cao cả " thì không chính xác . Ở đây ta phải xét đến nhà văn chân chính và không chân chính .

          Vậy bản chất của họ là gì ? Nếu dùng từ cao cả thì chỉ có thể nói : Nhà văn là người có trách nhiệm cao cả , góp phần tích cực trong việc xây dựng và cải tạo xã hội . Nhà văn cao cả tự nguyện dâng hiến sự nghiệp văn chương của mình cho nhân loại , cho đất nước ,  cho xã hội . Tầm ảnh hưởng của nhà văn phụ thuộc vào tác phẩm của họ . Tác phẩm có " đứng" được không , có tồn tại lâu dài với độc giả hay không ? Những tác phẩm kinh điển thì tồn tại mãi mãi với loài người , với dân tộc , với đất nước , như là : Truyện Kiều của ta ; Tam quốc diễn nghĩa , Tây du ký , Thủy hử của Trung Quốc ; Những người khốn khổ của Pháp ; Chiến tranh hòa bình của Nga ...

          Đại cương khảo sát hai vấn đề  : Bản chất của nhà văn và vị thế văn chương .

  Bản chất của nhà văn

       Để rõ thêm về hai từ " bản chất " ta phải nói đến " hiện tượng ". Xét

một người A , bắt đầu có hiện tượng ăn cắp , sau đó hiện tượng này cứ lặp đi
lặp lại ... nhiều lần , dẫn đến bản chất A là kẻ ăn cắp . Mặt khác , nói đến bản chất là nói đến căn cốt . Thí dụ nói : Bản chất của đế quốc là xâm lược . Từ "cao cả "được dùng để chỉ những gì thuộc về tinh thần . Nhà văn đứng trên phương diện cao cả là dùng văn chương để góp phần phê phán , cải tạo , xây dựng xã hội ngày càng tốt đẹp hơn . Họ tự nguyện  dâng hiến trí tuệ , công sức của mình cho xã hội . Vậy không thể nói :" Bản chất của nhà văn là cao cả " được !

          Nguyễn Du viết " Truyện Kiều " hoàn toàn do tự nguyện và trên tinh thần cao cả , như ông đã viết : Bất tri tam bách niên dư niên hậu / Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như . Xuân Diệu cũng nói một câu rất hay : Cơm áo không đùa với khách thơ .

          Vậy , bản chất của nhà văn là nhân văn , nhân bản ; là khám phá , phát hiện , phản ánh , cải tạo ; là hy sinh , dâng hiến ; là không màng danh lợi ; là trung thực và lương thiện .

          Vị thế văn chương

       Trước hết nêu quan điểm của văn chương .Thời kỳ văn học Việt Nam (1930 - 1960) có sự tranh luận giữa hai quan điểm : Nghệ thuật vị nghệ thuật và nghệ thuật vị nhân sinh . Chính vì hạn chế của mình về nghệ thuật , về văn chương nên chúng ta đã xử sự sai lầm với một số văn nghệ sĩ . Sau này đã có sự sửa sai , các tác phẩm của Trần Dần , Hoàng Cầm , Lê Đạt , Hữu Loan ... mới lại được lưu hành . Chúng ta đã cởi mở lên rất nhiều , đã tiệm cận đến gốc của vấn đề . Rõ ràng là nghệ thuật phải " vị " nó ( nghệ thuật ) và cũng " vị " xã hội , chế độ ( nhân sinh ) .

          Vậy vị thế văn chương là gì ? Có thể định nghĩa như sau : Vị thế văn chương là vị trí của văn chương trong chế độ xã hội , tư thế và thế đứng của văn chương trong xã hội ấy . Do vậy văn chương được xếp ở vị trí hàng đầu trong xã hội . Đây là vị trí đúng đắn và thích đáng cho văn chương . Tư thế của văn chương là chững chạc , nghiêm cẩn , đàng hoàng , cao sang .

          Văn chương có thế đứng vững chãi , bề thế , có tác động sâu sắc đến xã hội , góp phần đắc lực trong cải tạo xã hội , tích cực phục vụ hay phê phán xã hội đương thời .

                                                 

*

                                      

          Bàn luận về hai vấn đề nêu trên là tương đối mênh mông . Trong khuôn khổ một bài viết ngắn , người viết bài này cũng chỉ khai mở khái quát , định hình . Hi vọng mong nhận được những ý kiến của các bậc trí giả và độc giả trên tinh thần xây dựng , mở mang ... tiến đến hoàn thiện về quan điểm , nhận thức .

                                                                           Tháng 12-2012

                                                                                  V.T.S