* XUÂN DIỆU BÌNH BÀI THƠ TÂY TIẾN - QUANG DŨNG

                                                                                                   

                                                     NHÀ THƠ XUÂN DIỆU

                      

                        TÂY TIẾN

            CỦA QUANG DŨNG  

              Sông Mã xa rồi Tây tiến ơi!

          Nhớ về rừng núi, nhớ chơi vơi

          Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi

          Mường Lát hoa về trong đêm hơi

          Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm

          Heo hút cồn mây, súng ngửi trời

          Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống

          Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi

          Anh bạn dãi dầu không bước nữa

          Gục lên súng mũ bỏ quên đời!

          Chiều chiều oai linh thác gầm thét

          Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người

          Nhớ ôi Tây tiến cơm lên khói

          Mai Châu mùa em thơm nếp xôi

          Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa

          Kìa em xiêm áo tự bao giờ

          Khèn lên man điệu nàng e ấp

          Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ

          Người đi Châu Mộc chiều sương ấy

          Có thấy hồn lau nẻo bến bờ

          Có nhớ dáng người trên độc mộc

          Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa

          Tây tiến đoàn binh không mọc tóc

          Quân xanh màu lá dữ oai hùm

          Mắt trừng gửi mộng qua biên giới

          Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm

          Rải rác biên cương mồ viễn xứ

          Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh

          Áo bào thay chiếu, anh về đất

          Sông Mã gầm lên khúc độc hành

          Tây tiến người đi không hẹn ước

          Đường lên thăm thẳm một chia phôi

          Ai lên Tây tiến mùa xuân ấy

          Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi.

                   (Phù Lưu Chanh, 1948)

   Nhà thơ Xuân Diệu

     phê bình: 

Trong tập TIẾNG THƠ (15-5-1949) Xuân Diệu viết: “... Bài thơ hơi buồn, có đoạn buồn lắm: tứ thơ không mới, có những câu văn hoa. Nhưng toàn bài rung rung như những dây đồng. Đọc lên, trong miệng còn ngân âm nhạc. Cái cảnh miền Tây gian nan đặc biệt: bộ đội Tây tiến là một trong những bộ đội nhiều hy sinh. Đánh giặc đã đành, mà người với rừng núi còn tranh nhau ai thua ai được. Một bạn tôi lên thăm bộ đội quá thượng du Thanh Hoá, trên biên giới Việt-Lào kể rằng: “Núi giăng màn trùng điệp; một anh đội viên chỉ quãng chập chùng trước mặt nói: - Một mình tôi phụ trách 5 cây số núi”. Lên đến nguồn sông Mã, còn đâu là đồng bằng? Lúc mới đầu chưa quen thổ ngơi, nhiều chiến sĩ chết. Có lẽ cái rùng rợn buổi đầu ấp sâu vào tâm hồn tác giả. Những chiến sĩ lưa thưa giữa nghìn trùng rừng núi chắc cảm thấy mình “cheo leo chòi biên cương”, cảm thấy mình lạc đời. Những anh con trai Hà Nội lên đến đây cạo trọc đầu, hay là sốt rét rụng cả tóc, người mặc áo chàm hay là mặt lây sắc lá, hay là ốm tái màu da; giặc sợ các anh như sợ hùm: nhưng các anh dù thế nào cũng nhớ Hà Nội cho được:

                Tây tiến đoàn binh không mọc tóc

                Quân xanh màu lá dữ oai hùm

                Mắt trừng gửi mộng qua biên giới

                Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm

Bài thơ chỗ thì đẹp, chỗ thì ghê, man rợ rồi lại êm ái; đoạn sau cùng đầy những tiếng từ ly. Những tên đất Sài Khao, Mường Lát, Pha Lương... ngân động. Đến cái tên Sầm Nứa thì câu thơ buồn mà hay quá; hồn đây là tâm hồn người sống nghĩ chuyện bên Lào:

                Tây tiến người đi không hẹn ước

                Đường lên thăm thẳm một chia phôi

                Ai lên Tây tiến mùa xuân ấy

                Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi.

-------

               * Nhà thơ Nguyễn Khôi sưu tầm, gửi ĐTM.