* CAO BÁ QUÁT 

VIẾT VỀ CHU AN 

                              

    
  
  Chu An (1292–1370), hiệu là Tiều Ẩn, tên chữ là Linh Triệt, là một nhà giáo, thầy thuốc, đại quan nhà Trần trong lịch sử Việt Nam, được phong tước Văn Trinh Công. Quê ông ở làng Văn Thôn, xã Quang Liệt, huyện Thanh Đàm (Thanh Trì), nay thuộc xóm Văn, xã Thanh Liệt, huyện Thanh Trì, Hà Nội.  Thầy Chu An là một tấm gương tiết tháo, suốt đời không màng lợi danh. Thầy có công lớn trong việc truyền bá, giáo dục tư tưởng đạo đức Khổng giáo. Nhận thấy tài năng và đức độ của thầy, vua Trần Minh Tông(1314-1329) mời ra làm Tư nghiệp trường Quốc Tử Giám, dạy học cho thái tử. Đến đời Dụ Tông-thời kỳ suy sụp nhà Trần- tình hình thế sự thay đổi, vua quan ăn chơi sa đoạ, bọn gian thần tham nhũng, đục khoét dân nghèo ngày một nhiều. Cảm xót trước vận mệnh nước nhà, thầy đã nhiều lần can ngăn và dâng Thất trảm sớ, chém 7 nịnh thần nhưng bất thành nên cáo quan về dạy học, viết sách cho tới khi mất. Sự nghiệp của thầy còn ghi và thờ tại Văn Miếu Quốc Tử Giám.  

   Mấy chục năm trước, may mắn tôi có 8 năm dạy học (trường Cộng Hoà, trường Văn An thuộc Chí Linh, Hải Dương) ngay chân núi Phượng Hoàng. Hồi ấy, rừng còn rậm, không vào được nơi phế tích. (Cũng như hòn đá được gọi là Thạch Bàn bên Côn Sơn, thơ Nguyễn Trãi nói đến, hồi đó, chúng tôi đã vào Côn Sơn hàng chục lần, gần đây quang rừng, chúng tôi mới được thấy tận mắt). Thành ra, ở bên chân núi Phượng Hoàng cách dấu tích ẩn cư của Chu An chỉ hơn một cây số mà phải ba mươi năm sau, trở lại, tôi mới thắp hương được. Ngày nay, đền thờ Chu An ở núi Phượng Hoàng Chí Linh đã rất hoành tráng. Đường đi rộng, từ chỗ tôi, Phủ Lạng Thương, nếu đi bằng xe máy chưa đầy một giờ là tới.   

   Nhiều năm nay, tôi vẫn chịu khó sưu tầm thơ văn về Tiều Ẩn Chu An, có bài thơ chữ Hán nào thấy phần dịch chưa ổn, lẩn thẩn đem dịch lại. Rất mừng, tôi tìm được một số bài thơ hay.

* Bài thơ thứ nhất:

  HẠ TIỀU ẨN CHU TIÊN SINH BÁI QUỐC TỬ GIÁM TƯ NGHIỆP (Mừng Chu tiên sinh Tiều Ẩn được trao chức Tư nghiệp Quốc tử giám) - Trần Nguyên Đán, trích: 

   

Học hải hồi lan tục tái thuần/ Thượng tường sơn đẩu đắc tư nhân/ Cùng kinh bác sử công phu đại/ Kính lão sùng nho chính hoá tân. 

Dịch:

Biển học sóng cao trở lại thuần

Mừng thầy Sơn, Đẩu - một cao nhân

Thông kinh rộng sử, công cao vọi

Kính Lão trọng Nho, ý cách tân… 

                                        

   Tiều Ẩn Chu An (1292- 1370), còn Băng Hồ tướng công Trần Nguyên Đán (ông ngoại Nguyễn Trãi) sinh năm 1325, mất năm 1390. Vậy là hai người gần như cùng thời. Bài thơ này được coi là một trong số những bài thơ sớm nhất về Chu An.  

  Thật hiếm! Băng Hồ Tướng công họ Trần lại hết lời ca ngợi một người không trong hoàng tộc, mà ca ngợi ngay lúc bình sinh, ví Tiều Ẩn Chu An như Thái sơn, như Bắc đẩu.

   * Bài thơ thứ hai:

   ĐỀ PHƯỢNG HOÀNG SƠN (Đề thơ núi Phượng Hoàng) - Sái Thuận, trích: 

Thuỵ thế phượng hoàng hà xứ khứ?/ Đồng hoa lạc tận thước sào cô/ Thanh phong mãn viện trác quân tử/ Lương tứ siêu nhân tùng trượng phu/ Tăng hộ thường quan nhân uý hổ/ Thạch nham đa quật vị tầm chu…

Dịch:

Gió, trúc quân tử lay rừng

Mơn man người, trượng phu tùng vút cao

Cổng chùa sợ cọp rấp rào

Nhiều nơi núi đá bị đào tìm son…

   Sái Thuận sinh năm 1441, mất khoảng năm 1500. Nhiều sách ghi, ông là Phó nguyên suý Tao đàn Nhị thập bát tú đời Lê Thánh Tông. Thế kỷ XV, núi Phượng Hoàng còn rừng rậm, còn hổ. Thời đó, có nhiều người đào son để bán, dùng nhuộm hoặc làm “phấn” viết. Bài thơ tỏ ý tiếc Chu An như chim phượng đã bay đi. 

  

  * Bài thơ thứ ba:

   TIỀU ẨN CỔ BÍCH (Tường cổ nhà Tiều Ẩn) - Nguyễn Du?  

   Đã lâu, tôi nghe Chí Linh có 8 bài thơ về 8 di tích, nhưng chưa biết những bài thơ ấy ở đâu? May sao, các đây hơn một năm, nhà văn Đặng Văn Sinh, đang sống và viết tại thị trấn Bến Tắm, thị xã Chí Linh có gửi qua email cho tôi 8 bài thơ ấy. Đặng Văn Sinh quê gốc Nam Sách, cố hương bên cạnh Trạng nguyên cổ đường, thờ Mạc Đĩnh Chi, nơi còn tấm bia khắc Chí Linh bát cổ. Tôi cũng từng được nhìn tận mắt tấm bia ấy. Lại may nữa, ông Hoàng Bao- Phó TBT Thường trực Tạp chí Khoa học Công nghệ Bắc Ninh biết tôi đang quan tâm núi Phượng Hoàng, đã cho tôi mượn cuốn sách do người anh ruột là Hoàng Giáp tặng, cuốn Di sản Hán Nôm Côn Sơn- Kiếp Bạc- Phượng Sơn (Hoàng Giáp, Nguyễn Khắc Minh biên soạn). Đó là một cuốn sách quý, 856 trang, khổ 16 X 24. Chùm thơ Chí Linh bát cổ có in cả chữ Hán. Đối chiếu, đã có một bản tin cậy. Phần chú thích chùm thơ có mấy chữ “Thanh Hiên cẩn chí “, vào năm 1802. Thanh Hiên chính là Nguyễn Du (1765- 1820), Nguyễn Du có cuốn Thanh Hiên thi tập. Cẩn chí là ghi chép cẩn thận, chưa dám khẳng định trường hợp này, Nguyễn Du ghi chép bằng thơ hay Nguyễn Du ghi chép thơ của người khác. Theo phán đoán, thì đây đây là trường hợp thứ nhất.   

    Phượng Hoàng sơn thượng tịch thôn khư/ Tiều Ẩn tiên sinh cổ bích dư/ Phiến thạch quang mang minh nguyệt phủ/ Bán tường phiêu diểu bạch vân lư/ Phương tông tự tích bi vô tác/ Thắng cảnh vu kim tận bất như/ Lẫm liệt anh phong thiên cổ tại/ Trùng san dung bộ phỏng u cư. 

Dịch thơ:

Trên núi Phượng Hoàng thôn vắng thưa

Tiên sinh Tiều Ẩn chốn tiêu sơ

Đá nhô, lưỡi búa- trăng ngời chiếu

Tường lửng, lư hương- mây trắng lùa

Bia mất, tích thơm đâu dấu cũ

Núi còn, cảnh thắng khác ngày xưa

Anh linh lẫm liệt còn muôn thuở

Lần bước núi non hỏi ẩn cư (Duy Phi dịch).

    Vậy, Đại thi hào Nguyễn Du cũng đã đến nghiêng mình trước Tiều Ẩn?  

    

* Bài thơ thứ tư:

   VỊNH CHU AN-  Cao Bá Quát. 

Kính tiết thanh tu khí phách đương

Dục tương chích thủ vãn đồi dương

Lôi đình bất toả cô trung phẫn

Quỷ mị do kinh thất trảm chương

Hạo khí dĩ bằng thiên địa bạch

Cao phong do đối thuỷ sơn trường

Lâm toàn cựu ẩn kim hà tại

Văn Miếu duy dư tính tự hương.

   Dịch thơ:         

Tiết cứng lòng trong khí phách hùng

Một tay muốn kéo lại vừng hồng

Cô trung sấm sét không chồn chí

Thất trảm yêu ma phải rợn lòng

Trời đất soi chung vầng hạo khí

Nước non còn mãi nếp cao phong

Suối rừng nơi ẩn nay đâu tá?

Văn Miếu còn tên, hương khói nồng

                  (Vũ Mộng Hùng dịch)                              

  

   Cao Bá Quát (1809- 1854) người Phú Thị, nay thuộc Hà Nội, từng làm Hành tẩu bộ Lễ triều Nguyễn, sớm nổi tiếng về thơ phú, được người đương thời tôn là Thánh Quát.  

   Còn nhiều thơ về Chu An, song đây có lẽ là một trong số những bài thơ cổ hay nhất, trong đó có câu thơ hay nhất về Tiều Ẩn Chu An: Cô trung sấm sét không chồn chí (Lôi đình bất toả cô trung phẫn)…   

                                                                                                 

                                        Núi Phượng 11/ 2010